Lập di chúc

 

Credit: liv.asn.au 

Ls Nguyễn Văn Thân

Di chúc là một văn bản pháp lý bày tỏ ý nguyện của một cá nhân là tài sản của họ sẽ được phân phối thế nào sau khi họ qua đời. Có người đặt câu hỏi về luật di chúc khi chính họ quyết định lập di chúc. Có người thắc mắc khi họ được đề cử làm người thi hành di chúc.

Lập di chúc không có nghĩa là không còn muốn sống nữa mà là chuẩn bị cho hậu sự để tránh xung đột trong gia đình và tạo điều kiện dễ dàng cho thân nhân thừa hưởng tài sản của mình. Tài sản của người làm di chúc có thể gồm có nhà cửa, vàng vòng, bất động sản, thương vụ, xe cộ, cổ phần, hiện kim và hiện vật. Bảo hiểm nhân thọ và quỹ hưu trí cũng thuộc về tài sản nhưng sự phân phối sẽ tùy theo điều kiện của hợp đồng bảo hiểm hoặc điều lệ của quỹ hưu bổng. Tài sản đứng tên chung ví dụ như khi hai vợ chồng đứng tên chung căn nhà (joint tenants) không bị phân chia theo di chúc. Khi một người qua đời, người còn sống đương nhiên hưởng hết. Người có con nhỏ càng nên làm di chúc và đề cử người giám hộ cho con cái dưới 18 tuổi.

Bất cứ ai trên 18 tuổi cũng có thể làm di chúc. Người làm di chúc phải có đủ nhận thức về ý nghĩa và nội dung của bản di chúc và bày tỏ ý nguyện rõ ràng là tài sản của họ sẽ được phân phối cho ai sau khi họ qua đời. Di chúc có thể bị coi như bất hợp lệ nếu đương sự đã mất trí nhớ hoặc không còn đủ nhận thức khi ký bản di chúc. Nên lập di chúc khi còn khoẻ mạnh và nên tránh để tới giờ chót khi đã quá già hoặc nằm trên giường bệnh. Bản di chúc làm trong lúc này có thể không thể hiện đúng hoàn toàn ý nguyện của mình. Di chúc của những người có thiểu năng trí tuệ có thể bị coi như bất hợp lệ trừ khi có bằng chứng của bác sĩ là họ thật sự hiểu được ý nghĩa và nội dung của tờ di chúc họ ký.

Không chỉ có luật sư mà bất cứ ai cũng có thể thảo ra di chúc. Tuy nhiên, di chúc sẽ không có giá trị nếu không được soạn thảo và chứng ký theo đúng quy định pháp lý. Đa số mọi người thuê mướn luật sư soạn thảo di chúc cho họ. Phí tổn tùy theo di chúc muốn làm đơn giản hay phức tạp. Hoặc có thể nhờ Public Trustee làm di chúc miễn phí nhưng phải đề cử họ làm người thi hành di chúc. Public Trustee sẽ tính tiền công theo bản giá định sẵn cho công tác thi hành di chúc sau khi đương sự qua đời.

Một di chúc có giá trị pháp lý phải được ghi bằng văn bản. Có thể đánh máy hoặc viết tay. Từng mỗi tờ di chúc phải có chữ ký của người làm di chúc và 2 nhân chứng độc lập không được thừa hưởng tài sản.  Nếu vì lý do gì mà không ký được (ví dụ như bị cụt cả hai tay hoặc không cử động được), người làm di chúc có thể ra lệnh cho một người khác ký hộ mình. Cả hai nhân chứng phải hiện diện cùng lúc khi người làm di chúc ký tên và tốt hơn hết là nên sử dụng chung một cây viết để tránh bị khiếu nại là đã không tuân thủ đúng điều lệ chứng ký.

Mặc dù điều khoản chứng ký không bắt buộc phải có nhưng trong những trường hợp đặc biệt ví dụ như khi người làm di chúc không đọc hoặc ký tên được, văn bản di chúc nên ghi nhận hình thức ký tên bằng người ký hộ hoặc là chỉ đánh dấu thay vì ghi nguyên chữ ký để sau này có thể giải thích và dẫn chứng nếu cần thiết.

Người Thi Hành Di Chúc 

Người làm di chúc phải chọn lựa và đề cử một hoặc vài người than hoặc bạn bè thi hành di chúc và đại diện pháp lý thì hành ý nguyện của mình. Nên dò hỏi trước xem họ có đồng ý nhận lãnh trách nhiệm này hay không vì họ có thể từ chối. Nên chọn một người chính và một người dự bị để thay thế khi người chính không thể làm được vì một lý do nào đó. Một trong những người thừa hưởng cũng có thể được đề cử làm người thi hành di chúc.

Người thi hành di chúc có đủ tư các pháp nhân đại diện cho người quá cố, liên lạc và làm việc giấy tờ với luật sư, ngân hàng, công ty bảo hiểm và quỹ hưu bổng. Họ có trách nhiệm thi hành thủ tục mai táng nếu không có thân nhân và xin giấy khai tử. Có quyền sử dụng trương mục của người quá cố và rút tiền trả nợ. Có quyền thay mặt người quá cố ký bất cứ văn kiện gì. Thông thường thì người thi hành di chúc sẽ thuê mướn luật sư hoàn tất thủ tục pháp lý xin phép tòa chấp thuận di chúc (probate), thu nhận tất cả tài sản của người quá cố, trả thuế và nợ nần trước khi phân phát số tài sản còn lại theo đúng ý nguyện đề ra trong bản di chúc. Người làm di chúc nên liệt kê tất cả tài sản trong một mảnh giấy riêng và cất chung với tờ di chúc để giúp việc thi hành dễ dang’ hơn. Người thi hành di chúc cũng có quyền đệ đơn xin thù lao cho những công tác thi hành di chúc từ tài sản của người quá cố trừ khi thù lao đã được ghi rõ trong văn bản di chúc.

Người làm di chúc cũng có thể đề cử người thi hành di chúc hoặc một người khác làm phụ huynh chăm sóc cho con cái dưới 18 tuổi. Nếu để người thi hành di chúc đóng vai trò này thì sẽ thuận tiện hơn vì họ sẽ quản lý tài sản của người quá cố. Có thể ghi trong di chúc là thân xác nên được chôn cất hoặc hỏa thiêu nhưng ước nguyện này không ràng buộc với người thi hành di chúc. Nếu việc này đối với mình quan trọng thì nên ghi lại trong một văn thư khác và báo cho người thân trong gia đình vì tờ di chúc chỉ thường được mở ra đọc sau khi thủ tục mai táng đã hoàn tất.

Di chúc ủy thác

Trong những trường hợp đặc biệt ví dụ như người làm di chúc rất giàu nhưng không muốn trao hết tài sản vì thân nhân bị tật nguyền hoặc nghiện cờ bạc, di chúc ủy thác có thể được sử dụng. Tài sản không được phân phối liền mà phải chờ tới một giai đoạn nào đó để phòng ngừa thân nhân phí của. Trong lúc chờ đợi, ủy thác viên có thể quản lý và đầu tư tài sản. Vấn đề thuế má liên quan tới di chúc ủy thác khá phức tạp và người làm di chúc nên tham khảo ý kiến với kế toán gia trước. 

Thay đổi di chúc

Di chúc có thể thay đổi bất cứ lúc nào. Di chúc đương nhiên mất giá trị pháp lý khi người làm kết hôn trừ khi ý định kết hôn được chính thức ghi nhận trong di chúc. Sau khi ly dị, các điều khoản trong di chúc phân phối tài sản cho người phối ngẫu bị mất giá trị. Điều khoản đề cử người phối ngẫu cũng bị hủy bỏ trừ khi di chúc ghi rõ là vẫn giữ lại. Muốn thay đổi di chúc, cách tốt nhất là làm lại tờ di chúc mới để tránh có quá nhiều văn bản khác nhau. Tờ di chúc sau cùng đương nhiên hủy bỏ tất cả các tờ di chúc đã được làm trước.

Khiếu nại

Khi có sự khiếu nại của thân nhân, tòa án phải cứu xét là di chúc có phải là văn bản sau cùng của người quá cố hay không? Có được chứng ký theo đúng quy định hay không? Khi ký, người làm di chúc có đủ nhận thức về ý nghĩa và nội dung của tờ di chúc hay không? Văn bản là nguyên thủy hay đã có sửa đổi? Có ai tạo áp lực, hăm dọa hoặc dụ dỗ hay không? Ví dụ như khi người làm di chúc không để lại gì cho thân nhân mà trao hết tài sản cho một trong những người có mối quan hệ có nhiều ảnh hưởng với họ như là luật sư, bác sĩ hoặc lãnh đạo tinh thần thì vấn đề có thể được đặt ra. Nhưng phải có bằng chứng cụ thể và rõ ràng cho thấy một trong những người này đã có những hành vi không đúng đắn khuyến dụ người quá cố làm một tờ di chúc như vậy.

Người thừa hưởng

Người làm di chúc có thể cho bất cứ ai được thừa hưởng tài sản của họ. Tuy nhiên, nếu họ không để lại bất cứ phần tài sản nào cho những người thân hoặc phụ thuộc thì những thành phần đó có quyền khiếu nại và xin tòa cứu xét cho họ được thừa hưởng một phần tài sản nào đó. Đơn khiếu nại phải được tiến hành trong vòng 12 tháng sau khi người làm di chúc qua đời. Thành phần có quyền đệ đơn gồm có người phối ngẫu, con cái, vợ hoặc chồng cũ đã ly dị, con cháu phụ thuộc hoặc người sống chung nhà hoặc có mối quan hệ gần gũi với người quá cố bao gồm cả người đồng tính. Tòa sẽ xem xét lý do tại sao những thành phần trên không được thừa hưởng, họ có hành xử đúng đắn hoặc là có đóng góp gì cho tài sản hoặc đời sống cá nhân của người quá cố hay không.

Nếu không có di chúc thì sao?

Nếu không để lại di chúc, tài sản sẽ được phân chia theo một công thức do luật pháp ấn định. Tài sản được phân chia theo công thức này có thể sẽ không đúng với ý nguyện của người đã khuất. Công thức này cũng có thể thay đổi theo thời gian. Hiện tại, nếu người quá cố chỉ có phối ngẫu mà không có con cái thì người phối ngẫu được hưởng hết tài sản. Nếu có con chung với nhau thì cũng vậy. Nếu là con riêng thì người phối ngẫu được hưởng tất cả đồ đạc cá nhân gồm có bàn ghế, vàng vòng, xe cộ cộng với $350,000 (tăng theo lạm phát) và phân nửa giá trị của số tài sản còn lại. Phân nửa kia được chia đều cho các con riêng. Nếu có hai hoặc nhiều hơn một người phối ngẫu thì thật là rắc rối. Tài sản sẽ được chia theo cổ phần dựa trên một công thức vô cùng phức tạp tùy theo có tổng cộng bao nhiêu người bạn đời và có con chung hay riêng với nhau. Ngoài ra còn phải có người đứng ra làm đơn xin quản lý và phân chia tài sản theo đúng công thức luật pháp ấn định. Thủ tục giấy tờ sẽ phức tạp và thường cần sự đồng thuận của tất cả của những người được thừa hưởng. Bằng không dễ đưa đến việc tranh tụng tốn kém nhiều thời gian và tiền bạc.

Nếu người quá cố sống độc thân hoặc đã ly dị nhưng có con thì tất cả tài sản thuộc về con. Nếu không có con cái thì tới cha mẹ và tiếp theo là anh chị em, ông bà, cô bác rồi anh em cô cậu. Phải theo đúng thứ tự từng thành phần một cho tới khi nào tìm được thân nhân mới thôi.

Một trường hợp khá phức tạp tại NSW là nếu không xác định được chính xác thời gian khi hai người cùng tử thương thì người lớn tuổi hơn được coi như chết trước. Ví dụ như nếu có một cặp vợ chồng cùng tử thương trong một tai nạn xe cộ, người chồng lớn tuổi hơn sẽ được coi như chết trước. Và như vậy, người vợ nhỏ tuổi hơn sẽ được coi như đã thừa hưởng tài sản của người chồng theo công thức nêu trên nếu không có để lại di chúc. Nhưng người vợ không còn sống để làm giấy tờ. Và như vậy thì người thân kế tiếp ví dụ như con cái phải đứng đơn xin cho người vợ trước rồi mới làm đơn theo thứ tự thân nhân còn lại. Thủ tục giấy tờ rắc rối và tốn kém và tài sản có thể bị phân chia không đúng theo ý nguyện của người đã mất.

Tóm lại, di chúc là một văn bản pháp lý quan trọng đặc biệt là đối với những người có tài sản và con nhỏ. Chịu khó bỏ một ít thời gian và chi một số tiền không nhiều lắm làm di chúc có thể giúp cho gia đình và thân nhân tránh khỏi rắc rối thủ tục giấy tờ và các vụ kiện tụng tốn kém không cần thiết.